ធ្វើការណាត់ជួប
និយាយជាមួយគ្រូពេទ្យទិដ្ឋភាពទូទៅ
រោគសញ្ញា Jet lag ឬ អាការៈ Jet Lag គឺជាស្ថានភាពបណ្ដោះអាសន្នមួយដែលរំខានដល់ទម្លាប់នៃការគេងរបស់អ្នកដែលបានធ្វើដំណើរឆ្លងកាត់តំបន់ពេលវេលាផ្សេងៗគ្នាយ៉ាងឆាប់រហ័ស។ វាកើតឡើងដោយសារតែនាឡិកាខាងក្នុងរាងកាយរបស់យើង ដែលត្រូវបានគេស្គាល់ថាជាសង្វាក់នៃសកម្មភាពប្រចាំថ្ងៃក្នុងរយៈពេល២៤ម៉ោង (circadian rhythms) គ្រប់គ្រងវដ្តរបស់ការគេងនិងការភ្ញាក់។ នៅពេលដែលអ្នកធ្វើដំណើរឆ្លងកាត់តំបន់ពេលវេលាផ្សេងៗគ្នាយ៉ាងឆាប់រហ័សនាឡិកាខាងក្នុងខ្លួនរបស់អ្នកនៅតែធ្វើសមកាលកម្មជាមួយនឹងតំបន់ពេលវេលាបច្ចុប្បន្នរបស់អ្នក ជាជាងការសម្របខ្លួនទៅនឹងតំបន់ពេលវេលាថ្មីដែលនាំឱ្យមានអាការៈ jet lag។ ភាពធ្ងន់ធ្ងររបស់អាការៈ jet lag ជារឿយៗទាក់ទងនឹងចំនួនតំបន់ពេលវេលាដែលអ្នកបានធ្វើដំណើរឆ្លងកាត់ ដែលវាអាចបណ្តាលឱ្យមានរោគសញ្ញាដូចជាមិនស្រួលខ្លួនអស់កម្លាំងនៅពេលថ្ងៃ មានអារម្មណ៍មិនស្រួលខ្លួននៅពេលភ្ញាក់ពីគេង និងមានបញ្ហាក្រពះពោះវៀន
ទោះបីជាអាការៈ Jet lag ជាធម្មតាកើតឡើងជាបណ្ដោះអាសន្នក៏ដោយ តែវាអាចប៉ះពាល់យ៉ាងខ្លាំងដល់ភាពរីករាយ និងប្រសិទ្ធភាពនៃការធ្វើដំណើរកម្សាន្ត ឬអាជីវកម្មរបស់អ្នក។ ទោះជាយ៉ាងណាក៏ដោយ គួរមានការចាត់វិធានការជាមុនដែលត្រូវបានអនុវត្តដើម្បីកាត់បន្ថយ ឬសូម្បីតែការពារអាការៈ Jet Lag។ តាមរយៈការយល់ដឹងពីយន្តការអាការៈ Jet Lag និងផលប៉ះពាល់របស់វាទៅលើរាងកាយ អ្នកធ្វើដំណើរអាចប្រើប្រាស់យុទ្ធសាស្ត្រដើម្បីសម្របនាឡិកាខាងក្នុងរបស់ពួកគេជាមួយនឹងបរិស្ថានថ្មីរបស់ពួកគេ ដែលអាចកាត់បន្ថយភាពមិនស្រួលខ្លួនដែលទាក់ទងនឹងវា និងបង្កើនបទពិសោធន៍ការធ្វើដំណើរកម្សាន្តរបស់អ្នក។
រោគសញ្ញា
អាការៈ Jet lag អាចបង្ហាញរោគសញ្ញាផ្សេងៗគ្នាជាច្រើន ហើយអ្នកអាចជួបប្រទះរោគសញ្ញាមួយ ឬច្រើនដូចខាងក្រោម៖
- បញ្ហាការគេង រួមទាំងបញ្ហាងងុយគេង ឬភ្ញាក់ពីព្រលឹម
- ការផ្តោតអារម្មណ៍ ឬការអនុវត្តថយចុះបើប្រៀបធៀបទៅនឹងកម្រិតធម្មតារបស់អ្នក
- បញ្ហាក្រពះ ដូចជាទល់លាមក ឬរាគ
- មានភាពមិនស្រួលខ្លួនទូទៅ
- អស់កម្លាំងធ្ងន់ធ្ងរនៅពេលថ្ងៃ
- ឈឺក្បាល
- ឆាប់ខឹង
- អារម្មណ៍ប្រែប្រួល
រោគសញ្ញារបស់អាការៈ Jet lag ជាធម្មតាលេចឡើងក្នុងរយៈពេលមួយទៅពីរថ្ងៃបន្ទាប់ពីធ្វើដំណើរឆ្លងកាត់តំបន់ពេលវេលាយ៉ាងហោចណាស់ពីរតំបន់ពេលវេលា។ ភាពធ្ងន់ធ្ងរ និងរយៈពេលនៃរោគសញ្ញាទាំងនេះច្រើនតែកាន់តែអាក្រក់នៅពេលធ្វើដំណើរចម្ងាយឆ្ងាយ ជាពិសេសនៅពេលធ្វើដំណើរទៅទិសខាងកើត។ ជាធម្មតាវាត្រូវចំណាយពេលប្រហែលមួយថ្ងៃដើម្បីជាសះស្បើយសម្រាប់តំបន់ពេលវេលានីមួយៗ។
ខណៈពេលដែលអាការៈ Jet lag គឺជារឿងបណ្ដោះអាសន្ន អ្នកធ្វើដំណើរញឹកញាប់ដែលជួបប្រទះនឹងអាការៈ Jet lag ម្តងហើយម្តងទៀតអាចរកឃើញថាការពិគ្រោះជាមួយអ្នកឯកទេសខាងការគេងមានប្រយោជន៍ក្នុងការគ្រប់គ្រងរោគសញ្ញារបស់ពួកគេ។
មូលហេតុ
Jet lag ជារឿងធម្មតាចំពោះអ្នកធ្វើដំណើរដែលធ្វើដំណើរឆ្លងកាត់តំបន់ពេលវេលាពីរ ឬច្រើន រំខានដល់នាឡិកាខាងក្នុងរបស់រាងកាយ ដែលត្រូវបានគេស្គាល់ថាជាសង្វាក់ circadian rhythms ។ សង្វាក់ទាំងនេះមិនត្រឹមតែគ្រប់គ្រងវដ្តការគេង និងភ្ញាក់របស់យើងប៉ុណ្ណោះទេ ប៉ុន្តែវាក៏ប៉ះពាល់ដល់មុខងាររាងកាយជាច្រើនផងដែរ ដូចជាចំណង់អាហារ និងការរំលាយអាហារ។ ការសម្របខ្លួនទៅនឹងតំបន់ពេលវេលាថ្មីជារឿយៗចំណាយពេលពីរទៅបីថ្ងៃ ដែលក្នុងអំឡុងពេលនោះទម្លាប់ប្រចាំថ្ងៃរបស់អ្នកអាចមានអារម្មណ៍ថាមិនស៊ីសង្វាក់គ្នាជាមួយនឹងកាលវិភាគក្នុងស្រុករបស់អ្នក។
ឥទ្ធិពលនៃពន្លឺព្រះអាទិត្យលើសង្វាក់ circadian rhythms របស់រាងកាយ
ការផលិតអរម៉ូនមេឡាតូនីន (Melatonin) ដែលជាអរម៉ូនសំខាន់ក្នុងការសម្របសម្រួលមុខងារកោសិកា ត្រូវបានជះឥទ្ធិពលយ៉ាងខ្លាំងដោយពន្លឺព្រះអាទិត្យ។ ដំណើរការនេះចាប់ផ្តើមនៅក្នុងភ្នែក ជាកន្លែងដែលពន្លឺត្រូវបានរកឃើញ និងត្រូវបានបញ្ជូនទៅអ៊ីប៉ូតាឡាមូសរបស់ខួរក្បាល (brain’s hypothalamus) ដែលជំរុញក្រពេញភីនៀលឱ្យកែសម្រួលការបញ្ចេញអរម៉ូនមេឡាតូនីនទៅតាមពេលវេលា។ អរម៉ូនមេឡាតូនីនកើនឡើងនៅពេលយប់ដើម្បីជំរុញការគេង និងថយចុះក្នុងពេលថ្ងៃដើម្បីជួយយើងឱ្យនៅភ្ញាក់ស្វាង និងសកម្ម។ ការទាញយកអត្ថប្រយោជន៍ពីពន្លឺធម្មជាតិនៅពេលវេលាត្រឹមត្រូវអាចជួយអ្នកឱ្យសម្របខ្លួនទៅនឹងតំបន់ពេលវេលាថ្មីបានលឿនជាងមុន។
កត្តាបន្ថែមដែលបណ្តាលឱ្យមានអាការៈ Jet Lag
- សម្ពាធខ្យល់ និងរយៈកម្ពស់៖ ការស្រាវជ្រាវបង្ហាញថា ការប្រែប្រួលសម្ពាធខ្យល់ក្នុងកាប៊ីនយន្តហោះ និងរយៈកម្ពស់ដែលជួបប្រទះក្នុងអំឡុងពេលហោះហើរអាចដើរតួនាទីក្នុងការធ្វើឱ្យអ្នកមានអារម្មណ៍មិនស្រួលខ្លួន ទោះបីជាមិនឆ្លងកាត់តំបន់ពេលវេលាក៏ដោយ។
- សំណើម និងជាតិទឹកក្នុងកាប៊ីនយន្តហោះ៖ កម្រិតសំណើមទាបជាទូទៅនៅក្នុងកាប៊ីនយន្តហោះអាចនាំឱ្យរាងកាយមានការខ្សោះជាតិទឹក។ ប្រសិនបើរាងកាយមិនត្រូវបានផ្តល់សំណងដោយការទទួលទានជាតិទឹកគ្រប់គ្រាន់វិញទេ នោះអាចធ្វើឱ្យ អាការៈ jet lag កាន់តែអាក្រក់ទៅៗ។
កត្តាហានិភ័យ
កត្តាដែលបង្កើនហានិភ័យដល់ការជួបប្រទះនឹងបញ្ហា jet lag រួមមាន៖
- ចំនួនតំបន់ពេលវេលាដែលបានឆ្លងកាត់៖ កាលណាអ្នកឆ្លងកាត់តំបន់ពេលវេលាផ្សេងៗគ្នាកាន់តែច្រើន អ្នកទំនងជាជួបប្រទះនឹងអាការៈ jet lag កាន់តែច្រើន។
- ការហោះហើរទៅទិសខាងកើត៖ ការទប់ទល់ជាមួយនឹងអាការៈ jet lag អាចមានការលំបាកជាងនៅពេលដែលអ្នកហោះហើរទៅទ្វីបខាងកើត ដែលត្រូវការពេលវេលាច្រើនជាងពេលហោះហើរទៅទ្វីបខាងលិច ដែលត្រូវការពេលវេលាច្រើនជាង។
- អ្នកដែលធ្វើដំណើរតាមយន្តហោះញឹកញាប់៖ អ្នកដែលហោះហើរញឹកញាប់ ដូចជាអ្នកបើកយន្តហោះ អ្នកបម្រើលើយន្តហោះ និងអ្នកធ្វើដំណើរអាជីវកម្ម ទំនងជាជួបប្រទះនឹងបញ្ហា Jet Lag ច្រើនជាងមនុស្សធម្មតា។
មានវ័យចំណាស់៖ មនុស្សចាស់អាចត្រូវការពេលយូរជាងដើម្បីជាសះស្បើយពីអាការៈ jet lag លើយន្តហោះជាងមនុស្ស
វ័យក្មេង។
ការព្យាបាល
អាការៈ Jet lag គឺជាស្ថានភាពបណ្ដោះអាសន្នមួយដែលជារឿយៗបាត់ទៅវិញដោយមិនចាំបាច់ធ្វើព្យាបាលក្នុងរយៈពេលពីរបីថ្ងៃ ទោះបីជារោគសញ្ញាពេលខ្លះអាចបន្តយូរជាងនេះក៏ដោយ។ សម្រាប់អ្នកធ្វើដំណើរញឹកញាប់ យុទ្ធសាស្ត្រផ្សេងៗរួមទាំងការព្យាបាលដោយពន្លឺ ថ្នាំ និងឱសថបុរាណអាចជួយកាត់បន្ថយផលប៉ះពាល់ពីអាការៈ Jet lag ។
- ការព្យាបាលដោយពន្លឺ៖ ការព្យាបាលដោយពន្លឺជួយកែសម្រួលនាឡិកាខាងក្នុងរាងកាយរបស់អ្នកទៅតាមកាលវិភាគពន្លឺថ្ងៃថ្មី ដែលជួយសម្រួលដល់ការគេង និងការភ្ញាក់ពីដំណេកនៅពេលវេលាសមស្រប។ វិធីសាស្ត្រនេះប្រើឧបករណ៍ដែលបញ្ចេញពន្លឺភ្លឺដូចពន្លឺព្រះអាទិត្យ ដូចជាប្រអប់ភ្លើង ចង្កៀងតុ ឬមួកការពារកម្តៅថ្ងៃ។ វាមានអត្ថប្រយោជន៍ជាពិសេសសម្រាប់អ្នកធ្វើដំណើរអាជីវកម្មដែលមានកម្រិតក្នុងការប៉ះពាល់នឹងពន្លឺថ្ងៃ។
- ថ្នាំ៖ ថ្នាំងងុយគេងទាំងនេះអាចប្រើបានក្នុងអំឡុងពេលហោះហើរ និងរយៈពេលជាច្រើនយប់បន្ទាប់ពីហោះហើរ ដើម្បីឱ្យអ្នកអាចសម្របខ្លួនទៅនឹងតំបន់ពេលវេលាថ្មី។ ផលប៉ះពាល់អាចរួមមាន ចង្អោរ ក្អួត ភ្លេចភ្លាំង និងងងុយគេងពេលព្រឹក។ ថ្នាំត្រូវបានណែនាំសម្រាប់អ្នកដែលមិនទទួលបានអត្ថប្រយោជន៍ពីការព្យាបាលផ្សេងទៀត។
- Nonbenzodiazepines៖ រួមមាន zolpidem, eszopiclone និង zaleplon។
- Benzodiazepines៖ រួមមាន temazepam និង midazolam។
- ពន្លឺព្រះអាទិត្យ៖ ការត្រូវពន្លឺព្រះអាទិត្យគឺជាវិធីសាស្ត្រធម្មជាតិដ៏មានប្រសិទ្ធភាពបំផុតដើម្បីកំណត់នាឡិកាខាងក្នុងរបស់អ្នកឡើងវិញ។ ពន្លឺព្រះអាទិត្យពេលព្រឹកជួយក្នុងការកែតម្រូវទៅតំបន់ពេលវេលាមុនៗ ខណៈពេលដែលពន្លឺព្រះអាទិត្យពេលល្ងាចជួយជាមួយនឹងតំបន់ពេលវេលាក្រោយៗទៀត។ ការរៀបចំផែនការត្រូវនឹងពន្លឺព្រះអាទិត្យមុន និងក្រោយពេលធ្វើដំណើរអាចជួយបង្កើនការជាសះស្បើយពីអាការៈ jet lag។
- កាហ្វេអ៊ីន៖ ភេសជ្ជៈដែលមានជាតិកាហ្វេអ៊ីនដូចជាកាហ្វេ និងភេសជ្ជៈប្រភេទ soft drinks អាចទប់ទល់នឹងការងងុយគេងនៅពេលថ្ងៃ។ វាត្រូវបានណែនាំថាមិនគួរទទួលទានភេសជ្ជៈដែលមានជាតិកាហ្វេអ៊ីនបន្ទាប់ពីថ្ងៃត្រង់ដើម្បីជៀសវាងការរំខានដល់ការគេង។
- ជម្រើសក្រៅពីថ្នាំ
- មេឡាតូនីន៖ ដើរតួជាជំនួយដល់ការគេងដោយផ្តល់សញ្ញានៃភាពងងឹតដល់រាងកាយរបស់អ្នក។ ពេលវេលាគឺមានសារៈសំខាន់ណាស់។ លេបវាជារៀងរាល់យប់សម្រាប់ការធ្វើដំណើរឆ្ពោះទៅទ្វីបខាងកើត និងនៅពេលព្រឹកសម្រាប់ការធ្វើដំណើរឆ្ពោះទៅទ្វីបខាងលិច ដើម្បីសម្របខ្លួនទៅនឹងម៉ោងក្នុងស្រុក។ ផលប៉ះពាល់គឺកម្រមានណាស់ ប៉ុន្តែអាចរួមមានវិលមុខ និងឈឺក្បាល។
- ដំណោះស្រាយបន្ថែម
- ការហាត់ប្រាណក៏អាចជួយកាត់បន្ថយផលប៉ះពាល់អាការៈ Jet lag ផងដែរ។
- មុននឹងសាកល្បងប្រើថ្នាំបំប៉នពីរុក្ខជាតិ (ឱសថបុរាណ) ឬប្រើវិធីព្យាបាលជំនួសផ្សេងទៀត សូមពិគ្រោះជាមួយអ្នកផ្តល់សេវាថែទាំសុខភាពរបស់អ្នក ដើម្បីជៀសវាងការធ្វើអន្តរកម្មជាមួយថ្នាំដទៃទៀត។
